Alternatywne rasy bydła mlecznego: jersey

Sektor produkcji mleka ulega szybkim przekształceniom, a wraz z nimi zmieniają się wymagania stawiane przed zwierzętami użytkowanymi w tym kierunku produkcji. Wzrasta również świadomość samych konsumentów, którzy zaczynają baczniej przyglądać się etykietom spożywanych produktów mlecznych. Dodatkową trudnością jest wpisanie wcześniej przedstawionych oczekiwań zarówno konsumentów, jak i producentów w ramy systemów produkcji, które będą minimalizowały negatywny wpływ produkcji mleka na środowisko naturalne, charakteryzowały się niską emisyjnością, a jednocześnie zapewniały wszelkie wymagania dobrostanu utrzymywanych tam zwierząt. Czy da się w takiej sytuacji osiągnąć akceptowalny dla wszystkich kompromis? Jakie zwierzęta będą w stanie sprostać tym wymaganiom? Czy większy zawsze oznacza lepszy? Wydaje się, że pewną alternatywą dla konwencjonalnego podejścia do intensywnej produkcji mleka z wykorzystaniem bydła holsztyńsko-fryzyjskiego jest rasa jersey.

HISTORIA RASY

Bydło rasy jersey to jednostronnie mleczna rasa bydła o niewielkim kalibrze, która znana jest z ponadprzeciętnej jakości produkowanego przez nie mleka. Bydło rasy jersey pochodzi z położonej na Kanale La Manche najdalej na północ wysuniętej angielskiej wyspy Jersey. Od końca XVIII wieku hodowano bydło o niewyjaśnionej genezie, charakteryzujące się niewielkim rozmiarem i wybitną jakością mleka. Najczęściej jako przodków jerseyów wskazuje się bydło pochodzące z Normandii i Bretanii. W 1763 r. wprowadzono całkowity zakaz (obowiązujący do dziś) wwozu bydła na wyspę. Rozszerzono go o zakaz wwozu nasienia oraz zarodków. Dzięki temu rasa ta jest wyjątkowo skonsolidowana fenotypowo i genetycznie. Negatywnym następstwem tych działań jest niestety bardzo wysokie zinbredowanie zwierząt należących do tej rasy. Fenotypowym przejawem wysokiego inbredu u jerseyów jest skrócenie części twarzowej czaszki oraz bardzo wyrównany pokrój.

CHARAKTERYSTYKA RASY

Jersey to bydło w typie jednostronnie mlecznym. Ich sylwetka jest szlachetna i harmonijna, umięśnienie niewielkie i płaskie. Kształt tułowia zbliżony do trójkąta, którego podstawę stanowi zad, delikatny kościec, drobna budowa, sucha konstytucja, drobna, szlachetna głowa z dużymi ciemnymi, wyrazistymi oczami. Szyja jest długa, szczupła, delikatna i wąska. Tułów głęboki o węższym przodzie i szerszym zadzie. Kończyny szczupłe, suche, lecz mocne, zakończone ciemno zabarwionymi racicami. Ponadto krowy tej rasy charakteryzują się pięknym, poprawianie zbudowanym, skrzynkowatym, sprężystym, zawierającym dużo tkanki gruczołowej wymieniem. Dzięki właśnie temu pięknemu wyglądowi bydło tej rasy często nazywane jest "arabem" wśród ras bydła. Zwierzęta odznaczają się małym kalibrem. Masa ciała buhajów wynosi 500-700 kg, a krów 350-450 kg przy wysokości w kłębie odpowiednio 140-145 cm dla buhajów i 120- 125 cm dla jałówek. Umaszczenie jednolite (rzadko trafiają się osobniki łaciate), waha się do kremowego, poprzez żółto-brązowe, myszate, jasnoczerwone do ciemnoczerwonego, a nawet, szczególnie u buhajów, prawie do czarnego. Charakterystyczną cechą jest jasna obwódka wokół ciemnej śluzawicy. Nierzadko zdarza się ciemna pręga wzdłuż grzbietu. Jersey to bydło rogate, choć istnieje również odmiana bezroga. Niewątpliwie dużą zaletą jerseyów jest wczesne osiąganie dojrzałości hodowlanej oraz łatwe porody. Jałówki bardzo często cielą się przed 25. miesiącem życia. Małe trudności w okresie okołoporodowym wynikają z kolei ze stosunkowo niskiej masy urodzeniowej cieląt, która kształtuje się na poziomie 25 kg. Krowy rasy jersey dzięki swojemu atrakcyjnemu wyglądowi, spokojnemu temperamentowi oraz produkcji wyśmienitego mleka dobrze adaptują się w gospodarstwach agroturystycznych.

KRAJOWY PROGRAM HODODOWLANY

Celem krajowego programu hodowlanego jest postęp genetyczny w zakresie cech mleczności oraz cech typu i budowy prowadzący do doskonalenia populacji w kierunku jednostronnie mlecznym. Doskonaleniu podlegają cechy wpływające w zasadniczy sposób na poprawę opłacalności produkcji takie jak: wydajność mleka, zawartość i wydajność białka, tłuszczu i laktozy w mleku, zawartość suchej masy, a także określenie zawartości mocznika w mleku, cechy typu i budowy, ze szczególnym uwzględnieniem budowy wymienia i nóg,

cechy funkcjonalne takie, jak płodność (wiek pierwszego wycielenia, długość okresów międzyciążowych i międzywycieleniowych, rodzaj porodu i żywotność urodzonego cielęcia), zdrowotność wymienia (liczba komórek somatycznych), długowieczność, szybkość oddawania mleka i zachowanie się zwierząt podczas doju. Praca hodowlana prowadzona jest wyłącznie na poziomie stad. Z uwagi na małą liczebność populacji dla bydła rasy jersey nie jest prowadzona ocena genetyczna. Dlatego w Polsce nie są prowadzone kojarzenia zwierząt w celu kwalifikacji buhajów do produkcji nasienia. Z tego powodu nasienie niezbędne do kojarzeń z krowami i jałówkami przeznaczonymi do dalszej hodowli jest w całości przywożone z krajów, gdzie prowadzona jest ocena genetyczna bydła rasy jersey.

CZYM WYRÓŻNIA SIĘ RASA?

Mleko bydła rasy jersey charakteryzuje się dużą zawartością suchej masy, zwłaszcza tłuszczu, co powoduje, że jest szczególnie przydatne w przetwórstwie. Średnia wydajność krów objętych oceną użytkowości mlecznej w Polsce waha się w granicach 6465 kg, przy przeciętnej zawartości tłuszczu 5,04 proc. i białka 3,82 proc. w mleku. Przeciętny okres międzyocieleniowy polskiej populacji krów tej rasy kształtował się na poziomie 415 dni, a okres międzyciążowy 133 dni. Jednak najlepsze krowy charakteryzowały się wydajnością przekraczającą 12 tys. kg mleka na laktację. Od populacji ok. 300 tys. krów tej rasy objętych oceną użytkowości mlecznej przeciętna wydajność za laktację kształtuje się na poziomie 8100 kg mleka, 4,8 proc. tłuszczu i 3,65 proc. białka. Jerseye są w stanie wyprodukować w laktacji ponad 17 razy więcej mleka niż wynosi ich masa ciała, co czyni je najbardziej produktywną rasą użytkowaną mlecznie na świecie. Rekordzistką świata w kategorii najbardziej wydajna krowa rasy jersey była Mainstream Barkley Jubilee, która w 4. laktacji wyprodukowała ponad 25 000 kg mleka.

Mleko jerseyów charakteryzuje się bardzo dobrą jakością. Ma barwę lekko kremową, jest bogate w karoten, witaminę A oraz sole mineralne, co podnosi jego wartość odżywczą. Ich mleko zawiera o 15-20 proc. białka, 15-18 proc. wapnia i 10-12 proc. fosforu więcej niż mleko pochodzące od krów innych ras. Dodatkowo wysoka koncentracja składników odżywczych w mleku, szczególnie tłuszczu, nadaje mu niepowtarzalny smak. Poza tym, dzięki wysokiej zawartości składników suchej masy, tj. tłuszczu i białka, oraz większej niż u innych ras średnicy kuleczek tłuszczowych, ułatwiających odwirowanie i zmaślanie śmietany, mleko pozyskiwane od krów tej rasy cieszy się dużym zainteresowaniem przemysłu mleczarskiego. Dzięki czemu producenci serów oraz masła uzyskują z mleka krów tej rasy o 25-30 proc. więcej finalnego produktu. Według hodowców masa krów jersey stanowi 75 proc. masy HF-ów, a są w stanie pobrać 80 proc. tego, co zjadają holsztyny. Doświadczenie naukowe przeprowadzone w USA potwierdziło, że z tej samej ilości paszy (ok. 1 t) krowy rasy Jersey były w stanie wyprodukować o 31 kg więcej sera niż krowy rasy HF. Oznacza to, że efektywność wykorzystania paszy jest u tej rasy o 22 proc. wyższa niż krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej. Jałówki rasy Jersey są niewątpliwie jedną z najwcześniej dojrzewających płciowo wśród wszystkich ras bydła.

Badania wykazały u nich pierwsze ruje już w wieku 10 miesięcy, tj. o 8 tygodni wcześniej niż u ich rówieśnic rasy HF. Ponadto krowy

rasy Jersey charakteryzują się o 2 h dłużnym czasem trwania rui niż u krów rasy HF. Poza tym objawy rui są silniejsze. Przeciętnie krowy HF obskakiwały się 6,9 razy w trakcie trwania rui, podczas gdy jerseye aż 9,5 razy. Dużym atutem rasy jest łatwość porodów. Trudne porody u pierwiastek rasy jersey występują w mniej niż 1 proc. przypadków, podczas gdy u jałówek HF aż w 8 proc. przypadków. Wyniki oceny użytkowości mlecznej krów USA wskazują, że bydło rasy jersey charakteryzuje się lepszą długowiecznością niż krowy HF. W przypadku jerseyów 83 proc. krów dożywa do drugiej laktacji, a w przypadku HF-ów jednie 73 proc.

Niewątpliwie mankamentem bydła rasy jersey jest ich słaba użytkowość opasowa i rzeźna. Ze względu na niską masę ciała buhajki nawet te pochodzące z krzyżowania z krowami bardziej wyrostowych ras, tj. holsztyńsko-fryzyjskie, uchodzą za słaby materiał do opasu. Słabe umięśnienie, szybka przemiana materii, charakterystyczna dla bydła w typie jednostronnie mlecznym powodują, że wydajność rzeźna tych zwierząt rzadko przekracza 50 proc.

Badania naukowe wykazują, że bydło rasy jersey jest bardziej zrównoważoną rasą w porównaniu do innych dużych ras użytkowanych mlecznie. Wyniki badań amerykańskiej populacji bydła mlecznego potwierdziły, że jerseye w porównaniu do bydła HF produkowały podobną ilość białka, tłuszczu i innych składników chemicznych mleka, zużywając przy tym o ok. 32 proc. mniej wody, wymagając o 11 proc. mniej użytków rolnych, produkując mniej odchodów oraz charakteryzowały się o ok. 20 proc. niższym śladem węglowym, który jest wskaźnikiem oddziaływania zwierząt na środowisko. Wykorzystując mleko jerseyów do produkcji 0,5 mln t sera redukcja śladu węglowego jest porównywalna do działania, które polegałoby na usunięciu 444 tys. samochodów z użytku publicznego.

Wysoki inbred w populacji krów tej rasy powoduje niestety również pewne następstwa związane z odchowem cieląt. Cielęta mają nieco gorszy wigor, są bardziej narażone na zachorowania i upadki. W związku z tym wymagają zdecydowanie lepszych warunków odchowu i bardzo dobrej opieki. W wielu stadach utrzymujących bydło tej rasy przeciętna śmiertelność cieląt przekracza 15 proc.

Podsumowując, należy podkreślić, że Jersey to rasa krów, która charakteryzuje się wyśmienitą użytkowością mleczną, wysoką koncentracją składników chemicznych w mleku oraz ponadprzeciętną efektywnością wykorzystania paszy. Natomiast mankamentem tej rasy jest mierna wartość opasowa i rzeźna oraz trudny odchów cieląt.

Źródło: https://www.farmer.pl/produkcja-zwierzeca/bydlo-i-mleko/alternatywne-rasy-bydla-mlecznego-jersey,85924.html