Alternatywne rasy bydła mlecznego: simental

Górzyste tereny, duży udział trwałych użytków zielonych, ograniczenia w uprawie kukurydzy na kiszonkę oraz produkcja przetworów mleczarskich wysokiej jakości stawiają wymagania dla genotypu zwierząt. Muszą to być zwierzęta odporne, dobrze wykorzystujące pasze objętościowe, dobrze czujące się na pastwisku, których mleko nadaje się do produkcji wyróżniających się produktów mleczarskich. Niewątpliwie w te wymagania bardzo dobrze wpisuje się bydło simentalskie, nazywane r ównież Fleckvieh.

RYS HISTORYCZNY

Bydło simentalskie pochodzi od szerokoczołowego bydła alpejskiego (Frantosus), od Bos primigenius. Bydło rasy simentalskiej wyhodowane zostało w średniowieczu w Szwajcarii, a ich przodków na te tereny sprowadziło w II-V w. germańskie plemię Alemanów.

Ta popularna na świecie rasa bydła użytkowana w typie kombinowanym odcisnęła swoje piętno genetyczne w populacji bydła mlecznego na świecie poprzez udział w tworzeniu wielu lokalnych ras bydła, tj. montbeliarde, pezzata rossa czy rasa syczewska. Bydło simentalskie eksportowano do wielu krajów w celach reprodukcyjnych, doskonaląc miejscowe pogłowie bydła mlecznego. Szwajcarski Związek Hodowców Bydła Rasy Simental - Fleckvieh realizuje szereg różnych programów hodowlanych, od bydła o podwójnej użytkowości do wyspecjalizowanego bydła mlecznego. W Szwajcarii istnieje podział ksiąg hodowlanych na rasy simentalską i Schweizer Fleckvieh, które różnią się nieco charakterystyką. Wprowadzona w 1968 roku inseminacja zbiegła się w czasie z powszechnym krzyżowaniem bydła simentalskiego z rasą holsztyńską-fryzyjską odmiany czerwonej. Zwierzęta utworzone z krzyżowania ras simentalskiej i holsztyńskiej czerwonej znane są jako Schweizer Fleckvieh. Często wykorzystywane są w stadach mlecznych, jednak populacja rasy Schweizer Fleckvieh stopniowo maleje ze względu na niewielką liczbę buhajów rozpłodowych. Czysto rasowe simentale pozostają najważniejszą rasą w rejonach górskich. W ostatnich latach udział inseminacji w Szwajcarii pozostawał niezmieniony i kształtował się na poziomie ok. 83 proc.

Obecnie doskonalenie genetyczne bydła simentalskiego w coraz większym stopniu ukierunkowane jest na poprawę składników mleka (białko i tłuszcz), a nie na wydajność mleczną. Oprócz tego hodowcom zależy na krowach łatwych w hodowli. Takie cechy, jak długowieczność, liczba komórek somatycznych i płodność mają coraz większe znaczenie dla ekonomicznej produkcji mleka. Zaletą szwajcarskich ras jest ich długowieczność. Życiowa produkcyjność wielu reprezentantek tej rasy przekroczyła magiczną g ranicę 100 000 kg mleka.

SIMENTALE W POLSCE

Do Polski rasa ta trafiła na przełomie XVIII i XIX w. na Podlasie. Pod koniec XIX w. rozprzestrzeniła się na teren całego kraju, głównie na Kresy Wschodnie. Trzon hodowli i chowu bydła simentalskiego przebiegał wzdłuż szlaku handlowego wołoskiego - tzw. szlaku wołowego. W księgach kontroli mleczności krów odnotowano 9 obór simentalskich leżących tylko w powiecie sanockim. W 1909 r. kontrolę prowadzono w 10 oborach, a średnia wydajność wynosiła 2323 kg mleka i 75 kg masła. W 1910 r. najwyższa odnotowana w rejestrach wydajność krowy rasy simentalskiej wynosiła 7238 kg i 253 kg masła. W 1920 r. utworzono Związek Hodowców Bydła Górskiego, który zrzeszał 7 obór bydła simentalskiego, tj. ok. 747 krów i 51 buhajów zarodowych. Ostatecznie rejon hodowli bydła simentalskiego skoncentrował się w południowo-wschodniej Polsce. W czasie II wojny światowej i w ciągu pierwszych lat powojennych nastąpił okres regresu w hodowli bydła simentalskiego. Po wojnie w 1954 roku nastąpiła reaktywacja hodowli, m.in. poprzez utworzenie w 1955 r. Ośrodka Hodowli Zarodowej w Brzozowie, który był pionierem i długoletnim liderem z dobrymi tradycjami hodowlanymi w hodowli zarodowego bydła simentalskiego. Ośrodek w Brzozowie realizował program hodowlany dla polskiej populacji bydła simentalskiego poprzez hodowlę matek buhajów, które pochodziły głównie z tego ośrodka, oraz centralną wychowalnię buhajów simentalskich. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. na skutek przemian w krajowej hodowli nastąpiła likwidacja wielu państwowych obór wielkostadnych na korzyść sektora prywatnego. Bydło simentalskie pozostało w większości w drobnych gospodarstwach hodowców indywidualnych. Oborą państwową wielkostadną pozostała jedynie obora ZD IZ-PIB Odrzechowa, która w tym okresie całkowicie w hodowli bydła postawiła na chów bydła simentalskiego poprzez stopniową likwidację bydła czerwono-białego. Od 1975 r. na terenie zakładu działała Stacja Oceny Mlecznej Buhajów, gdzie metodą stacjonarną oceniane były pierwiastki po buhajach testowych. Wprowadzenie nowej metody oceny spowodowało likwidację stacji, natomiast działalność zakładu w dziedzinie hodowli została podporządkowana rasie simentalskiej. W ZD Odrzechowa działa również Stacja Oceny Mięsnej Buhajów Simentalskich, która prowadzi ocenę buhajów testowych w zakresie użytkowości mięsnej. ZD Odrzechowa utrzymuje jedno z największych stad bydła simentalskiego, prowadząc kierunek hodowli mlecznej i mięsnej z ekologicznym wykorzystaniem użytków zielonych, a równocześnie maksymalnie włącza się w realizację programu hodowlanego dla bydła simentalskiego.

Jednostką czynnie związaną z hodowlą bydła simentalskiego w Polsce, od samego jej początku, jest Małopolskie Centrum Biotechniki w Krasnem. Małopolskie Centrum Biotechniki jest realizatorem programu hodowlanego dla bydła rasy simentalskiej oraz autorem i wykonawcą programu oceny i selekcji buhajów tej rasy.

Przez wiele lat dobrym źródłem dochodu dla hodowców, a niebezpiecznym w skutkach dla hodowli, był masowy eksport cieląt simentalskich, głównie do Włoch. W Polsce od roku 2004, decyzją Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zadania związane z prowadzeniem ksiąg, a później realizacją programów hodowlanych, zostały przekazane do związków hodowców. Polski Związek Hodowców Bydła Simentalskiego powstał w 1994 r. i jest związkiem "rasowym", skupiającym tylko hodowców bydła simentalskiego. Jest członkiem Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka, a od 1997 r. członkiem struktur europejskich - European Simmental Federation. Hodowcy i użytkownicy bydła simentalskiego zrzeszyli się w związku w celu ciągłego doskonalenia wartości użytkowej i hodowlanej zwierząt, m.in. poprzez właściwy dobór i wykorzystanie najlepszych buhajów, prowadzenie ewidencji i ksiąg hodowlanych, dobór par rodzicielskich, selekcję w stadach i powiększanie krajowej populacji bydła simentalskiego. Celem jest również szkolenie hodowców w zakresie właściwego odchowu zwierząt, żywienia i warunków środowiskowych, tak aby produkcja mleka i mięsa była opłacalna z wyeksponowaniem walorów jakościowych i zdrowotnych produktu.

STAN AKTUALNY

Bydło simentalskie w Polsce w 2017 r. stanowiło 1,32 proc. wszystkich krów objętych oceną użytkowości mlecznej, co stanowi ok. 10,5 tys. sztuk. Przeciętna wydajność krowy to 6252 kg mleka w laktacji standardowej, o zawartości 4,17 proc. tłuszczu i 3,45 proc. białka. Najlepsza krowa tej rasy wyprodukowała ponad 14 tys. kg mleka. Przy tym krowy charakteryzują się bardzo dobrymi parametrami rozrodu, czego potwierdzeniem jest jeden z najniższych okresów międzywycieleniowych spośród wszystkich ocenianych w Polsce ras, który kształtował się na poziomie 408 dni. Przeciętna długość użytkowania krowy simentalskiej to ok. 3,5 roku. Polski program hodowlany dla bydła rasy simentalskiej typu mięsno-mlecznego, w zależności od kierunku, w którym użytkowane są zwierzęta, zakłada doskonalenie cech mlecznych albo doskonalenie cech mięsnych.

DOSKONALENIE LINII MLECZNEJ

W populacji użytkowanej w kierunku produkcji mleka celem hodowlanym jest osiągnięcie postępu genetycz nego w zakresie cech mleczności, typu i budowy, cech funkcjonalnych, takich jak płodność, długowieczność, zdrowotność gruczołu mlecznego przy zachowaniu dobrych cech opasowych i rzeźnych charakterystycznych dla dwukierunkowego, mięsno-mlecznego typu użytkowego bydła tej rasy. Doskonaleniu podlegają cechy wpływające w zasadniczy sposób na poprawę opłacalności produkcji, takie jak: wydajność mleka, zawartość i wydajność białka, tłuszczu i laktozy w mleku, zawartość suchej masy, a także określenie zawartości mocznika w mleku, cechy typu i budowy, ze szczególnym uwzględnieniem budowy wymienia i nóg, cechy funkcjonalne, takie jak płodność (wiek pierwszego wycielenia, długość okresów międzyciążowych i międzywycieleniowych, rodzaj porodu i żywotność urodzonego cielęcia), zdrowotność wymienia (liczba komórek somatycznych), długowieczność, szybkość oddawania mleka i zachowanie się zwierząt podczas doju, a także cechy opasowe i rzeźne. Ponieważ w stadach wyspecjalizowanych w produkcji mleka występują również krowy, które charakteryzują się niższą produkcją, a ich użytkowanie w celu produkcji mleka jest nieopłacalne dla hodowców, to krowy te można przeznaczyć na krowy mamki w celu produkcji żywca w stadach simentalskich o mięsnym kierunku użytkowania.

DOSKONALENIE LINII MIĘSNEJ

W populacji użytkowanej w kierunku produkcji mięsa celem hodowlanym jest doskonalenie cech mięsnych poprzez poprawę wartości rzeźnej i opasowej zwierząt oraz cech funkcjonalnych, takich jak płodność, długowieczność, zdrowotność i żywotność rodzonych cieląt. Prace hodowlane prowadzone są w kierunku uzyskania postępu genetycznego w zakresie cech matecznych, takich jak łatwość wcieleń, dobra płodność skutkująca regularnymi, corocznymi wycieleniami, mleczność na poziomie wystarczającym do wykarmienia przynajmniej jednego cielęcia oraz dobra żywotność cieląt. Doskonaleniu będą podlegać także cechy w zasadniczy sposób wpływające na opłacalność produkcji mięsa, takie jak wysokie przyrosty, wysoka jakość tuszy i wydajność rzeźna, w oparciu przede wszystkim o wykorzystanie pasz objętościowych, w tym runi pastwiskowej.

Źródło: farmer.pl