Czynniki środowiska a plony zbóż.

Przykładem regulowania warunków termicznych potrzebnych roślinie w okresie kiełkowania i wschodów jest termin siewu, a warunków świetlnych – mniejsze lub większe zagęszczenie roślin na jednostce powierzchni. W wyniku wieloletnich doświadczeń prowadzonych w IUNG-PIB stwierdzono, że w miarę opóźniania się terminu siewu, skracają się poszczególne okresy wegetacji, zmniejsza się krzewistość produkcyjna oraz liczba  ziaren w kłosie.

Zboża ozime są wrażliwe na niskie temperatury gleby i powietrza w okresie grudzień-marzec oraz wahania między dniem a nocą w okresie późnej zimy i wczesnej wiosny. Przy niekorzystnych układach temperatur może wystąpić silne uszkodzenie zasiewów na skutek wymarzania, wyprzenia i wysmalania. Gatunki i odmiany różnią się od siebie znacznie stopniem zimotrwałości. Osiągniecie właściwego genetycznie uwarunkowanego poziomu mrozoodporności następuje w wyniku procesu hartowania się roślin. Proces ten przebiega jesienią. Towarzyszy temu powolne zahamowanie wzrostu pod wpływem niższej temperatury oraz krótszego dnia. Układ termiczno-świetlny w okresie jesieni i wiosny determinuje proces morfogenezy i czas trwania okresu krzewienia-kłoszenia, co decyduje o produktywności kłosa, rośliny i łanu.

Zarówno niedobór jak i nadmiar opadów szczególnie w okresie krzewienie – strzelanie w źdźbło, dwa tygodnie przed kłoszeniem, powoduje znaczne zmniejszenie plonu. Przedłużający się deficyt wody jest szczególnie widoczny na glebach lekkich.  Efekt stresu wodnego zależy nie tylko od stanu wilgotności gleby, temperatury, wilgotności powietrza ale także od wieku rośliny i systemu korzeniowego. Zboża jare w stosunku do ozimych są bardziej wrażliwe na niedobór opadów, ze względu na słabiej rozwinięty system korzeniowy i krótszy okres wegetacji. Umiarkowane susze jesienne sprawiają, że oziminy mają mniejszą masę zieloną, ale wyższą suchą masę, większą zimotrwałość, a przy tym intensywniej rozwijają się wiosną, co wynika z większej akumulacji  suchej masy jesienią i lepszego rozwoju systemu korzeniowego.

Spośród uprawianych zbóż największymi wymaganiami glebowymi charakteryzuje się pszenica. Pszenżyto zaleca się uprawiać na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego lub dobrego oraz glebach słabszych w lepszych stanowiskach. Największą tolerancję w stosunku do gleb wykazuje żyto i owies. Jęczmień ma duże wymagania odnośnie kultury gleby, jego potencjał plonowania jest duży na kompleksach pszennych i żytnich.

Produkcyjność poszczególnych gatunków jest ściśle uzależniona od pH gleby, stosunków wodno-powietrznych, poziomu kultury rolnej. Stwierdzono duży zakres tolerancji odmian w stosunku do jakości gleb. Występuje zróżnicowanie odmian pod względem wymagań glebowych. W przypadku pszenicy ozimej  najliczniejszą grupę stanowią odmiany o przeciętnych wymaganiach glebowych. Mniej liczne są odmiany wykazujące większe wymagania glebowe, które swój potencjał plonotwórczy ujawniają tylko na glebach bardzo dobrych i dobrych, przy zastosowaniu właściwej technologii produkcji. Odmiany jęczmienia (szczególnie tolerancyjne na pH), charakteryzują się wysoką produkcyjnością na kompleksie żytnim dobrym a nawet żytnim słabym, dorównując lub przewyższając w tym względzie żyto lub owies.

Badania COBORU wskazują na duże zróżnicowanie wrażliwości odmian pszenżyta ozimego na stężenie jonów glinu. Największą tolerancją charakteryzowały się odmiany Agostino, Festino, Temuco, Torino  najmniejszą  Avocado, Subito, Transfer i Trismart, a średnią pozostałe odmiany.

Istotnym czynnikiem plonotwórczym w produkcji zbóż jest jakość przedplonu i dobór roślin w określonym płodozmianie lub zmianowaniu. Odpowiednie następstwo roślin to nie tylko wzrost żyzności gleby, poprawa składu mechanicznego, struktury  i gęstości ale również organizacja prac polowych tj. kolejność i rozłożenie w czasie zabiegów uprawowych. Przy niewłaściwym zmianowaniu zwłaszcza zwiększonym udziale zbóż w strukturze zasiewów występuje znaczne obniżenie plonu. Do czynników ograniczających plonowanie zbóż w zmianowaniu z dużym udziałem zbóż należy zaliczyć zwiększenie udziału chorób grzybowych przenoszonych przez glebę, wzrost zachwaszczenia i gromadzenie się w glebie biologicznie czynnych substancji będących wydzielinami korzeniowymi lub produktami rozkładu resztek pożniwnych.

Choroby grzybowe wpływają na przerzedzenie zasiewów spowodowane zamieraniem pędów i roślin we wczesnych fazach rozwoju, wcześniejsze dojrzewanie (podsychanie) porażonych  roślin, gorsze wypełnienie ziarna (większy udział pośladu) i mniejsza liczba ziaren w kłosie.

Zmniejszenie ujemnych skutków umieszczenia zbóż w niewłaściwych stanowiskach w pewnym stopniu jest możliwe przez pogłębienie orki, uprawę poplonów, mechaniczne i chemiczne niszczenie chwastów, stosowanie środków ochrony roślin przeciwdziałających porażeniu chorobami systemu korzeniowego, liści i kłosa.

Chwasty konkurują z rośliną zbożową. Wpływają na ograniczenie asymilacji (zacienienie liści), gospodarki wodnej i żywieniowej. Zachwaszczenie zasiewów wpływa na podstawowe elementy struktury plonu pojedynczej rośliny i łanu, na skutek zmniejszenia krzewistości produkcyjnej, liczby kłosów na jednostce powierzchni, liczby ziaren w kłosku i kłosie oraz masy 1000 ziaren.

Pamiętać należy, że wysokie plony można uzyskać łącząc wiedzę o czynnikach siedliskowych z zespołem zabiegów agrotechnicznych i agrochemicznych oraz wymaganiami gatunków i odmian zbóż.

Źródło: www.wrp.pl